Một ngày bên trong nhà máy sản xuất iPhone

Hơn 9h sáng tại nhà máy Pegatron ở ngoại ô Thượng Hải (Trung Quốc), hàng nghìn công nhân mặc đồng phục áo khoác hồng đang sẵn sàng để sản xuất iPhone.

Từng người nhìn thẳng vào máy quét khuôn mặt và quẹt thẻ tại cửa quay. Sự nghiêm ngặt diễn ra ngay từ khâu kiểm tra danh tính (ID) để đảm bảo công nhân không làm việc quá giờ. Quá trình này diễn ra chưa đến hai giây.

Hàng nghìn công nhân chuẩn bị lắp ráp iPhone.

Sau đó, họ sẽ bước vào khu vực được mệnh danh là một trong những nhà máy bí mật bậc nhất thế giới, nơi những chiếc điện thoại ăn khách nhất hành tinh ra đời. Sau nhiều năm bị cáo buộc rằng công nhân ở Trung Quốc bị bắt làm việc nhiều ca liên tục, Pegatron và Apple đã đi đến một thỏa thuận và triển khai quy trình mới để loại bỏ tình trạng làm việc ngoài giờ tại các dây chuyền lắp ráp iPhone. Họ rất háo hức về hệ thống mới và đây là lần đầu tiên họ cấp phép cho một nhà báo đến từ phương Tây bước vào nhà máy.

John Sheu, được gọi là "Big John" và là Chủ tịch Pegatron, trực tiếp dẫn phóng viên Bloomberg tham quan nhà máy, nơi có khoảng 50.000 người tham gia sản xuất iPhone.

Sau khi đi qua hệ thống quét kim loại (nhằm phát hiện thiết bị tích hợp camera, có thể được công nhân âm thầm sử dụng để chụp sản phẩm chưa được công bố), công nhân sẽ đi theo hướng mũi tên chỉ đường trên sàn. Họ bước lên cầu thang với lưới giăng ở giữa nhằm ngăn các vụ tai nạn cũng như những người có ý định tự tử. Họ đội mũ xanh, chuyển sang dép nhựa sạch. Đúng 9h20, mỗi dây chuyền với 320 công nhân xếp thành bốn hàng đã sẵn sàng hoạt động. Hôm đó, một công nhân nghỉ ốm, người quản lý dây chuyền đã nhanh chóng điều chỉnh để đảm bảo sản lượng không thay đổi.

Nhà máy này có diện tích tương đương 90 sân bóng. Ở giữa là quảng trường, trạm chữa cháy, đồn cảnh sát và bưu điện. Ở đây có xe bus nhỏ, rất nhiều quầy ăn uống, thảm cỏ và bể bơi. Công viên Disneyland, sẽ mở cửa vào tháng 6, cách khoảng 20 phút lái xe.

Một phần khuôn viên nhà máy.

"Việc họ cho phép phóng viên vào nhà máy cho thấy họ đang có những thay đổi trước sức ép từ bên ngoài, nhằm chứng minh sự minh bạch, ít nhất, về bề nổi", Jenny Chan, giảng viên trường Kellogg College, nhận định. "Nhưng họ vẫn chưa đề cập nhiều đến cách họ điều hành cũng như toàn bộ hệ thống lao động".

Bên trong nhà máy còn ẩn chứa một bí mật, theo tổ chức China Labor Watch. Lương cơ bản ở đây thấp đến mức nhiều công nhân vẫn muốn làm việc ngoài giờ để đáp ứng các nhu cầu cơ bản. Bằng chứng là, 1.261 phiếu lương của Pegatron trong khoảng tháng 9-10/2015 cho thấy công nhân vẫn làm thêm nhiều giờ.

Pegatron sau đó giải thích họ đã tính nhầm vì thời gian đó trùng với đợt nghỉ lễ quốc gia và công nhân làm trong dịp này được trả gấp ba bình thường. Thế nhưng, từ tháng 3/2016, China Labor Watch cho biết đã thu thập hơn 441 phiếu lương cho thấy công nhân vẫn phải làm ngoài giờ. 

"Hệ thống cửa quay kiểm tra ID đã được lập trình và việc theo dõi chỉ là để làm cảnh", Li Qiang, giám đốc tổ chức này nhận xét.

Theo Pegatron, họ tuân thủ quy tắc của Liên minh Công nghiệp điện tử EICC rằng thời gian làm thêm không vượt 80 giờ một tháng. Ngoài ra, Pegatron và một số nhà sản xuất khác được miễn khỏi quy định của nhà nước Trung Quốc không cho người lao động làm thêm quá 36 giờ mỗi tháng.

"Sản xuất không phải một tội ác", Denese Yao, một giám sát viên chia sẻ với phóng viên. "Mọi người nghĩ chúng tôi đang vắt kiệt từ công nhân. Chúng tôi muốn cho họ thấy một môi trường làm việc nghiêm túc và hiệu quả".

Ảnh công nhân treo trên tường.

Để chứng minh, Pegatron triển khai hệ thống nhận diện ID mới với những tấm thẻ giúp công nhân có thể kiểm tra thời gian làm, lương, trợ cấp như tiền ăn trưa, phí thuê ký túc... Trong báo cáo mới nhất, Apple khẳng định 97% các nhà cung cấp tuân thủ 60 giờ làm việc mỗi tuần năm 2015, tăng 5% so với năm trước đó.

Đây cũng chính là cơ hội cho các công nhân kiếm thêm. "Nhiều người thích làm thêm giờ so với quy định vì họ sẽ hưởng mức lương cao hơn", một công nhân cho biết. Mức thu nhập khi tính cả giờ làm thêm và các khoản khác của công nhân Pegatron nằm ở mức 650-850 USD mỗi tháng, trong khi lương cơ bản chỉ khoảng 310 USD. Một chiếc iPhone 6 ở Trung Quốc được bán giá 700 USD.

Giờ nghỉ trưa ở Pegatron là 50 phút. "Môi trường ở đây khá thoải mái so với các nhà máy khác", Xu Na, 30 tuổi, cho hay. "Chúng tôi không bao giờ phải làm quá 60 giờ".

Ảnh: Bloomberg